Nằm ở vùng đất khô cằn thuộc huyện miền núi Xuân Lộc, xã Xuân Thọ có những trang trại tiêu, chôm chôm, sầu riêng, cà-phê và nhiều loại cây trồng khác. Mặc dù ở thời điểm này là mùa khô gay gắt ở vùng Đông Nam Bộ nhưng ở đây vẫn một màu xanh mơn mởn đến mát mắt. Điều làm nên khác biệt của những trang trại này là được trang bị hệ thống tưới tiết kiệm, địa phương đầu tiên áp dụng và nhân rộng mô hình tưới tiết kiệm ra đại trà cho nông dân trên địa bàn tỉnh. Mô hình tưới nước nhỏ giọt khá đơn giản, bao gồm: máy bơm, bồn chứa, hệ thống lọc tạp chất, hệ thống phân bón, đường ống dẫn, hệ thống tạo giọt. Hiện hệ thống tưới nhỏ giọt là phương pháp hữu hiệu cho mùa khô, có thể giảm từ 30-40% lượng nước so với cách tưới thông thường. Chi phí một lần lắp đặt khoảng 25-50 triệu đồng/ha, tùy loại cây trồng và mật độ gốc cây/ha.
Căn cứ vào đặc tính của thiết bị tưới và hình thức phân phối nước từ thiết bị tưới mà kỹ thật tưới tiết kiệm nước có thể được chia ra 3 loại: Tưới nhỏ giọt, tưới phun mưa cục bộ, tưới ngầm cục bộ. Tưới nhỏ giọt là kỹ thuật tưới cung cấp nước vào đất dưới dạng các giọt nước nhỏ ra từ thiết bị tạo giọt đặt trên mặt đất gần gốc cây; Tưới phun mưa cục bộ là kỹ thuật tưới cung cấp nước cho cây trồng dưới dạng các hạt mưa hoặc hạt sương rơi trên một diện tích nhỏ xung quanh gốc cây trồng; Tưới ngầm cục bộ là kỹ thuật tưới đưa nước vào đất dưới dạng các giọt nước ra thường xuyên từ thiết bị tưới đặt dưới mặt đất ở vùng rễ cây hoạt động.
Hiện nay, Trung tâm giống sử dụng 02 hệ thống tưới. Tưới nhỏ giọt kết hợp bón phân cho cây trồng áp dụng trên vườn cacao khảo nghiệm và nho lấy lá; tưới phun mưa cục bộ áp dụng trong nhà lưới tưới dưới dạng hạt sương cho việc trồng rau an toàn phục vụ bữa ăn trưa công đoàn và tưới phun mưa dạng hạt mưa áp dụng vườn sản xuất cao su giống và vườn rau đậu bắp.
Cách vận hành hệ thống rất đơn giản, phổ thông, bà con nào cũng có thể làm được, chỉ cần bơm nước lên bồn, và đóng mở vòi khóa nước, nước sẽ tự động chảy trên hệ thống ống dẫn đến các gốc cây trồng, nếu bỏ ra chi phí thêm để mua van đóng mở tự động, có thể cài đặt hẹn giờ tưới nước mà không cần phải đóng mở thủ công van khóa nước nữa. Sử dụng hệ thống tưới này, bà con có thể tiết kiệm được chi phí ngày công lao động tưới nước. Nếu tính chi phí thuê nhân công tưới nước, dầu máy tưới 10 tháng, nhân công bón phân 1 năm là đủ để đầu tư 1 hệ thống tưới này, và chỉ sau 01 năm thu hoạch là có thể thu hồi vốn. Hơn nữa, khi sử dụng hệ thống tưới này, lượng nước tưới cũng tiết kiệm tối đa nhờ chống chảy tràn, thấm sâu, giảm bay hơi. Sử dụng hệ thống tưới tiết kiệm nước, bón phân cho cây trồng này góp phần tăng năng suất, chất lượng sản phẩm cây trồng.
Đây là mô hình tưới tiết kiệm nước và bón phân cho cây trồng thích hợp, hiệu quả với điều kiện thiếu nước trong mùa khô và vấn đề thuê nhân công lao động, chi phí đầu tư trung bình, khá phù hợp với túi tiền nông dân.
Có thể nói nước tưới và bón phân là yếu tố quan trọng nhất đối với cây tiêu. Và không hẳn càng nhiều nước, nhiều phân bón thì cây tiêu càng cho năng suất cao, mà vấn đề là điều tiết nước, phân bón sao cho phù hợp với nhu cầu của cây trong từng giai đoạn phát triển. Thiếu nước, thiếu phân hay thừa nước, thừa phân đều bất lợi cho sự sinh trưởng phát triển của cây trồng. Hệ thống tưới này giúp cho bà con nông dân điều chỉnh được lượng phân bón và nước tưới cho cây dễ dàng hấp thụ.
Hệ thống tưới tiết kiệm có nhiều ưu điểm nổi trội này gắn liền với nhiều năm trăn trở, tìm tòi của thạc sĩ Huỳnh Thành Vinh, nguyên là Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Đồng Nai - người đầu tiên thiết kế hệ thống tưới tiết kiệm tại địa phương. Là một kỹ sư nông nghiệp với hơn 20 năm lăn lộn cùng với nông dân, ông thấu hiểu những khó khăn của nhà nông khi cây trồng thường bị khô hạn vào mùa khô dẫn đến sâu bệnh, năng suất, chất lượng đạt rất thấp. Từ những chuyến công tác đi học hỏi kinh nghiệm nước ngoài và tham khảo trên Internet, ông cùng các cán bộ kỹ thuật trung tâm thiết kế mô hình tưới tiết kiệm kết hợp với bón phân qua đường ống.
Không chỉ áp dụng đối với cây tiêu, hiện hệ thống tưới tiết kiệm còn được nhiều nông dân ở Đồng Nai và các tỉnh ở Đông Nam Bộ, miền Tây đến học hỏi kinh nghiệm, áp dụng cho các loại cây trồng khác.
Trong tình hình khó khăn về chi phí, nhân công cũng như thiếu hụt nước tưới trong mùa khô, thì đây là giải pháp công nghệ giúp mang hiệu quả cao, thông qua các ưu điểm nổi trội: phù hợp với mọi địa hình, tiết kiệm 80% công lao động, 40% đến 50% nước tưới, 1/3 lượng phân bón so với cách tưới, bón phân theo kiểu truyền thống, đặc biệt năng suất, chất lượng cây trồng tăng cao. Theo ông Huỳnh Thành Vinh, hiệu quả lớn nhất của hệ thống tưới tiết kiệm là hạn chế phát sinh dịch hại cây trồng, bởi phương pháp này phân bố lượng nước đồng đều cho tất cả các điểm mà không làm xói mòn hoặc nén chặt đất trồng trọt, đồng thời do bón phân cùng với nước tưới nên làm giảm lượng phân thất thoát, vừa không làm tổn thương bộ rễ của cây trồng theo kiểu cuốc lỗ làm bồn tưới nước, bón phân như truyền thống. Đây là yếu tố quan trọng tránh được những vi khuẩn nấm có hại xâm nhập từ những bộ rễ bị tổn thương gây bệnh cho cây.
Tuy hiệu quả kinh tế mang lại từ hệ thống tưới tiết kiệm đã rõ, góp phần mang lại thu nhập ổn định và cải thiện đời sống cho nông dân nhưng việc nhân rộng đại trà không dễ. Nguyên nhân là do kinh phí lắp đặt tương đối cao, khoảng 30 triệu đồng một ha, nên nông dân ngần ngại chưa mạnh dạn đầu tư. Ngoài ra, do sản xuất manh mún, cùng một diện tích nông nghiệp có nhiều loại cây trồng khác nhau và nông dân hiện nay còn mang nặng tư duy sản xuất nhỏ lẻ nên chưa mặn mà áp dụng. Để tháo gỡ những khó khăn này, Đồng Nai ban hành Quyết định về Chương trình Phát triển cây trồng, vật nuôi chủ lực và xây dựng thương hiệu sản phẩm nông nghiệp, kèm theo các khoản hỗ trợ cho nông dân với mục đích đến năm 2015 phát triển mới thêm gần 2.000 ha cây trồng chủ lực, hướng đến xây dựng các vùng chuyên canh, sản xuất rộng lớn theo hướng GAP.Theo đó, các cây trồng như: cà-phê, tiêu, xoài, sầu riêng và một số cây trồng khác được xác định là cây trồng chủ lực. Khi nông dân tham gia trồng mới, tỉnh Đồng Nai hỗ trợ 100% kinh phí mua cây giống chất lượng cao, 30% kinh phí đầu tư cho ba gói: lắp đặt hệ thống tưới tiết kiệm, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật trong vòng 5 năm.
Cây ăn quả của Việt Nam có khoảng một triệu ha, nhưng diện tích áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất còn rất khiêm tốn, năng suất nông sản vừa thấp, chất lượng lại không đồng đều. Bởi vậy, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật để giảm chi phí, tăng năng suất sản lượng cây trồng là con đường tất yếu của sản xuất nông nghiệp nước ta trong xu thế hội nhập quốc tế hiện nay.
Ngọc Giáp